Ерархија

Од Православна-енциклопедија
Прејди на: содржини, барај
Оваа статија е дел од серијата
Клир
Antiochian local synod.jpg
Основни чинови
Епископ - Свештеник - Ѓакон
Помали чинови
Ипоѓакон - Чтец
Псалт - Аколит
Други чинови
Хорепископ - Егзорцист
Вратар - Ѓакониса
Епископски титули
Патријарх - Католикос
Архиепископ - Митрополит
Викарен - Титуларен
Свештенички титули
Архимандрит - Протопрезвитер
Протосингел
Ѓаконски титули
Архиѓакон - Протоѓакон
Помали титули
Протопсалт - Лампардиј
Монашки титули
Архимандрит
Авва - Игумен
Исто така
Ракополагање - Одежди
Старешина
Уреди ја кутијата


Ерархија (грч. ιερά и αρχή - свето управување или власт), е способност за исполнување, покажување на благодатта потврдена преку хиротонија (грч. χειροτονία - полагање на рацете, ракоположување); видлив орган на Црквата, продолжувач на Христовата искупителска и спасителна дејност која има власт да раководи со Црквата, како божествена институција. Темелот на новозаветната иерархија го поставил Самиот Господ Исус Христос, при повикувањето на дванаесетте апостоли и нивното посветување во тајните на Неговото учење. Нивното посветување се случило преку слегувањето на Светиот Дух врз нив на денот на Педесетница во облик на пламени јазици, од кои „се симна по еден на секој од нив (Дап 2,3). Во ликот на апостолите Христос ја востановил ерархијата и на неа ги доверил сите благодетни средства. Противењето на поредокот, односно на иерархијата, е противење на Христовата волја.

Црковна ерархија

Суштински, ерархијата е власт на вршење на Светите Тајни, кој се заснова на светотаинскиот харизматизам. Таа власт и служење се однесува на свештенодејство, пастирство и учителство. Според потеклото и облиците на свештенството, ерархијата во Црквата се дели на:

  • ерархија на хиротонија (ракополање)
  • ерархија на јурисдикција (управа)
  • ерархија на хиротесија (ракопроизведување)

Ерархија на хиротонија

Ерархијата на хиротонија (хиротонија е тајна во која со молитва и полагање на раце на еден или повеќе епископи се посветуваат свештенослужителите и се поставаат во определени парохии или Епархии) произведува три степени на хиротонисани свештенства: ѓаконски, презвитерски и епископски.

Ѓаконскиот чин (во свештенство - ѓакон, во монаштво - јероѓакон) се спомнува во Дела апостолски (Дап 6,1-6), каде евангелистот Лука поопширно го опишува изборот и хиротонијата на првите седум ѓакони. Нивната должност е да помагаат на епископите и презвитерите при вршењето на богослужбите и во проповедањето на добрата вест. Тие имаат и важна улога во катихезацијата на огласените, иако немаат пастирска одговорност.

Презвитерскиот чин (во свештенство - јереј, во монаштво - јеромонах) исто така постои од апостолско време, иако поимот имал повеќе значења. Презвитерите се определени за пастирска улога (1 Пет 5,1-2), да проповедаат и поучуваат (а Тим 5,17) и раководат со заедницата во духовниот живот. Тие се подредени под Епископот по служба и власт.

Епископскиот чин (Епископ - се бира исклучително од монашките редови од 6 век) е највисок чин во Православната Црква е избран да ја врши улогата на првосвештеник на евхаристиското собрание, да ги координира сите служби и харизми во помесната црква и да сведоќи за континуитетот на Црквата со апостолите, имајќи предвид дека Епископот е непосреден наследник на апостолите.

Ерархија на јурисдикција

Ерархијата на јурисдикција (управа) може да има неограничен број на ѓаконски, презвитерски и епископски степени, кои се добиваат со назначување и се од привремен карактер.

Во ѓаконскиот чин постои достоинството протоѓакон (прв ѓакон, над десет години служење), а во монаштвото ѓаконот кој по чест е над другите ѓакони се нарекува архиѓакон.

Во презвитерскиот чин на свештенство постојат следните достинства: протонамесник (презвитер кој до дваесет години служба се истакнува со својата работа), протоереј (презвитер со преку дваесет години свештеничка служба) и протоереј-ставрофор (угледен свештеник со право на носење крст на градите), додека кај јеромонасите постојат следните достоинства: игумен (старешина на манастирот), сингел (свештеномонах со право на носење на црвен појас), протосингел (прв по чест помеѓу сингелите) и архимандрит (кое доаѓа од грчкиот збор αρχή кој значи над, и египетскиот збор мандра, кој значи стадо).

Со Христовата Црква на земјата е управувана од Црковната ерархија. Но, највисока власт во Црквата имаат Вселенските собори, чии одлуки се обврзителни за сите православни Христијани, за сите времиња. Единствената Глава на Црквата, и на небото, и на земјата, е Богочовекот Господ Исус Христос.

Ерархија на хиротесија

Посветувањето во пониски црковни степени се нарекува хиротесија (χειροθεσια) - положување на раце. Хиротесијата не се врши во олтарот, туку на средината на храмот. Може да биде извршена дури и надвор од Литургијата. Никој не може да биде посветен во повисоките степени на црковен клир, ако претходно не ги поминал пониските.

Чтец е најнискиот степен во клирот. Хиротесија на чтец се состои од положување на рацете на архиерејот на главата на оној кој се осветува со читање на молитва, со паралелно постризување на коса. После облекувањето на краток фелон, архиерејот го благословува и ја чита втората молитва. Првата молитва е за посветување во свеќоносци, а втората за посветување во чтеци. После тоа, осветениот чита дел од Апостолот, а потоа го соблекува фелонот и облекува стихар. Се нарекуваат и црковници, а понекогаш и пирамонари, пономари (грч. παραμονή - оној кој служи во олтарот). Имаат обврска да спремаат просфора, вино, вода, темјан и жар во олтарот, да ги палат и гасат свеќите во храмот, да ја припремаат и подаваат кадилницата на претстојателот, да го припремаат олтарот и да го одржуваат чист. Во Типикот се нарекуваат и параеклисијарси (палители на кандила).

Ипоѓакон е следниот степен на пониската ерархија. Посветувањето се врши така што архиерејот го благословува орарот (стихарен појас), а оној кој бива посветен во целива појасот и раката на архиерејот, по што го облекува. Бидејќи неговата служба е служба на ангел, орарот се постава крстолико, што ги символизира крилата со кои се покриваат херувимите. Потоа архиерејот го благословува со рака по глава, ја положува раката на неговата глава и чита молитва. После тоа, на новопосветениот му се дава лавор и пешкир, а тој става вода и му дава на архиерејот да ги измие рацете; ја целива раката на архиерејот, и го водат на певницата, каде чека до Херувимската песна, читајќи молитви. Додека се пее Херувимската песна доаѓа до Царските двери, каде архиерејот повторно ги мие рацете, после што влегува во олтар. Неговите обврски вбројуваат чистење на Престолот и Жртвеникот. Ипоѓаконите најчесто служат покрај архиереите, ги облекуваат, и му ги додаваат трикириите и дикириите.

Неколку блиски термини

  • иерарх (грч. ιεράρχης) - архиереи (грч: ό άρχιερεύς): Епископ, Митрополит, Архиепископ и Патријарх - највисок чин на тричлената Црковна иерархија
  • иереј (грч. ιερεύς): свештеник кој свештенослужи откако бил раколоположен од архиереи: извршува Свети Тајни, го проповеда Евангелието, принесува дарови
  • иероѓакон (грч. ιεροδιάκονος), ѓакон со монашки завет, односно монах-ѓакон
  • иеромонах (грч. ιερομόναχος), монах со свештенички чин, односно монах-свештеник
  • иеросхимонах (грч. ίεροσχημοναχός), свештеник од монашките редов - иеромонах кој примил голема схима
  • митрополит (грч: Μητροπολίτης), црковен великодостојник со епископски чин; како архиереј има поголема чест од епископот