Свети солунски и сесловенски браќа Кирил и Методиј

Св. Кирил и Св. Методиј Солунски се родени браќа од Солун, од угледни и богати родители, Лав и Марија. Кирил и Методиј, познати како солунските браќа просветители, имаат голема улога во православната македонска и општо во сесловенската историја, почнувајќи од деветти век. Наречени се сесловенски просветители и рамноапостолни (еднакви на апостолите). Се почитуваат во сите словенски земји.

Историски околности

Во првата половина на IX в. словенските земји на Балканот биле своевидно јаболко на раздор меѓу Првото Бугарско царство и Византиjа. Во таа ситуација византиската власт не можела да ја спроведува политиката на отворен притисок врз словените во Македонија и Грција. Во првата половина од IX в. словенските племиња на територијата на Империјата сè уште се ползувале со многу широка автономиjа и нивното управување било во рацете на архонти од местното население, зa кои постепено и многу внимателно се правеле обиди да бидат заменети со византиски чиновници. Наедно со тоа и опасноста од Бугарија, која ја ограничувала слободата на деjствата на византиската власт, барала од неа изнаоѓање нови патишта, како поцврсто да ги поврзе словенските краишта со Империjата. Таа цел можела да се постигне со христијанизација на словените и создавање на црковна организација во нивните земји, која што би била потчиненета на Константинопол. Многубројните епископии, кои се појавиле на словенските земји околу 869/870 г., сведочат дека таа можност византиското раководство не ја отфрлало, и словенските земји станале објект на мисионерска дејност. Во тие услови византиската власт би можело да биде заинтересирана за создавање на словенско писмо, кое би помогнало во работата на византиските мисионери меѓу словенското население. Во почетокот на IX век била веќе подготвена солидна основа за поширока и поорганизирана мисионерска активност во Македонија. Во тоа време Византиската Империја доживува нов расцут на културен план, па овој бран ги заплиснува и градовите што биле оддалечени од Цариград, посебно Солун. Во првите децении на IX век во Солун живее и семејството на висок службеник на императорската власт. Тоа бил Лав, друнгариј на Византиската тема Солун, чија позиција ги вклучува Словените од Македонија. За неговата сопруга Марија, се претпоставува дека е Словенка. Семејството имало повеќе деца, но се спомнуваат само имињата на најстариот - Методиј и најмалиот Константин. Дури не се спомнува и световното име на Методиј, кој ова го добил при замонашувањето. За етничкото потекло на светите браќа е дискутирано многу, најчесто од аспект на модерното разбирање на нацијата, но при постојната состојба на изворите, ова прашање не може добие определен одговор.

Ран живот

Побожните родители ги упатиле своите рожби уште од најраното детство во христијанството, трудејќи се да им помогнат да ги применуваат возвишените христијански вистини во својот живот. Костантин уште од својата младост се занимавал со списите на свети Григориј Назијанзин и на Дионисиј Аеропагитски. Татко му го испратил во Цариград да го продолжи своето образование во императорското Магнаурско училиште, каде, освен богословските науки, се изучувале и граматика, аритметика, географија, астрономија, музика, поезија, реторика. Покрај овие науки, Константин учел и јазици - латински, еврејски и сириски. Откако го завршил своето високо образование, Константин бил назначен за библиотекар при црквата Света Софија, а потоа бил поставен за професор по философија во училиштето што го завршил. Тогаш го добил и името Константин Филозоф.

Почеток на мисионерската дејност

Како високо образовени и талентирани личности на Кирил и Методиј ќе им бидат доделувани многу тешки и одговорни задачи од страна на византискиот двор. Најпрво биле испратени во мисија кај Сарацените (Арапите) во Багдад, која како и Хазарската и Моравската мисија претставувале дел од политичката програма на Византија, чија основна цел е да ги христијанизираат Сарацените, Хазарите, Моравските Словени, Бугарите, Русите и другите народи на исток и север од Византија и да им ја наметнат византиската црковна власт. Кога хазарскиот цар Каган побара од царот Михаил проповедници на верата во Исус Христос, тогаш на заповед на царот беа пронајдени овие двајца браќа и беа испратени меѓу Хазарите. Откако го уверија Каган во верата Христова, тие го крстија овој цар и голем број негови доглавници и уште помногуброен народ. По извесно време се вратија во Цариград, каде што ја составија словенската азбука од триесет и осум букви и почнаа да ги преведуваат црковните книги од грчки на словенски.

На повик од царот Ростислав отидоа во Моравија и таму ја распространија и ја утврдија православната вера, па ги умножија книгите и им ги дадоа на свештениците за да ја подучуваат младината. А подоцна на повик од папата заминаа за Рим, каде што Кирил се разболе и се упокои, на 14 февруари 869 година. Тогаш Методиј се врати во Моравија и до смртта се потруди на утврдувањето на Христовата вера меѓу Словените. По неговото претставување - а тој се упокои во Господа на 6 април 885 година - неговите ученици Петочисленици, на чело со Свети Климент Охридски како епископ, го преминаа Дунав и се спуштија на југ во Македонија, каде што од Охрид продолжија да работат меѓу Словените на истото дело што го започнаа Методиј и Кирил на север.

Што се однесува до Св. Методиј Солунски, постојат мошне оскудни извори, според кои тој се здобил со световно образование и се посветил на државната и воена служба. Бил надарен со христијански добродетелен живот и државнички и воени способности. Подолго време управувал со брегалничката област и придонесол христијанството длабоко да се всади во македонската душа во тој дел на Македонија. За овој успех бил особено заслужен и неговиот брат Константин.

Мисионерската дејност на светите браќа меѓу Македонците, посебно возобновувањето и применувањето на македонската азбука е забележано во житието на Свети Наум Охридски. Ова му претходело на преведувањето на светите книги на јазикот на Македонците од солунско и на мисионерското дело меѓу западните Словени во Моравија.

Извесно време пред својата мисионерска дејност, светите браќа се повлекле во манастирот Полихрон на планината Олимп, каде всушност конечно се подготвиле за своето епохално мисионерско дело. Манастирското осамување го прекинале двапати кога биле испраќани од византиската власт од цариградскиот патријарх во мисии меѓу Сарацените и Хазарите. Овие мисии ги извршиле со голем успех. Во Краткото житие на Константин - Кирил, напишано од неговиот ученик Свети Климент Охридски, се кажува дека Кирил открил пред Хазарскиот каган дека не потекнувал од византиски род, ами дедо му бил од хранените људе на туѓ „цар„, но побегнал во Византија.

Ростислав, кнезот на Велика Моравија, испратил молба до византискиот император Михаил III овој да испрати, епископ и учител, кој ќе им објаснува на нивни јазик вистинската христијанска вера. Изборот паднал на светите браќа. Тие биле речиси подготвени и за оваа мисија, зашто голем број од светите книги веќе ги превеле на словенски јазик. Тие избрале достојни ученици и помошници и тргнале во Моравија. Таму биле пречекани со голема радост и со големи почести. Набргу потоа отвориле училиште, во кое ги подготвувале идните свештенослужители и учители за западните словенски народи. Тука наишле на голем отпор од германски свештеници: обвинувани за ерес. Биле принудени да појдат во Рим и да го докажат своето правоверие. Во Рим биле примени со големи почасти од папата Адријан II. Тој ги одобрил словенските богослужбени книги и наредил да бидат поставени во олтарот на црквата Санта Марија Маџоре и богослужби да се вршат на словенски јазик во три римски цркви. Кирил во Рим тешко се разболел и почина на 14 февруари 869 година. Методиј епохалното мисионерско дело меѓу западните Словени го продолжува сам со помош на своите ученици, кои во Рим биле ракоположени во свештенички чин. Непријателството од германските свештеници не престанувало. Истоштен од напори и измачувања, Свети Методиј почина во Нитра, 885 година. Неговите ученици биле подложени на измачувања и прогони. Некои од нив распродадени како робови.

Делото на светите браќа по упокојувањето на Свети Методиј било доведено во прашање, но благодарение на нивните најдаровити ученици - Свети Климент и Свети Наум, охридските светители и чудотворци, учители и просветители, ползувајќи се со својот мисионерски метод, што имал за цел да им ја објави Божјата вистина на новите народи, почнувајќи ја нивната културна самобитност, останал жив образец за Светата Црква и за мисионерите на сите времиња.

Патувањето во Рим

Тие знаеа дека и апостол Павле, на апостолите им соопштувал за своето благовестување, (Гал. 2,2) затоа и се упатија кон Рим, да го известат блажениот папа за нивниот труд. Тогаш на апостолскиот престол седеше папата Адријан и - кога слушна за нивното доаѓање, многу се израдува. Воодушевен од големата слава на светителите, тој сакаше да го види блесокот на нивната благодат, зашто кон нив го чувствуваше истото тоа, што и Мојсеј го чувствуваше кон Бога, кога посака да му се јави лицето Божјо. Тој повеќе не можеше да чека. Ги собра сите свештеници, заедно со архиереите што беа кај него и излезе да ги пречека светителите. Пред него носеа крст и многу светилници - од кои блескаше светозарна светлина, што ја претставуваше чистотата на неговата радост и благодатната светлина на гостите што пристигнуваа. Додека влегуваа во Рим, светителите Го прославија Бога правејќи многу чуда. Папата, кога виде дека преведените словенски книги се плод на духовна благодат - од вистинска апостолска душа, не знаеше што да направи од радост. Кон творците на ова свето дело тој извикуваше: свети оци, радост на верните, украс и слава на Црквата, големи Божји угодници... Ги зеде светите книги и ги положи на Божјиот престол, во црквата на свети апостол Петар, како дар кој е сладок мирис, жртва пријатна и благоугодна на Бога (Фил. 4,18) и плод на усните што Го прославуваат името Негово (Евр.13.15,16). Што Му е поугодно на Бога Словото - од словото што ги ослободува словесните луѓе од животинската бесловесност? Бидејќи и “сличното” се радува на “сличното”.

А нив пак - творците на оваа свето дело, ги прогласи за рамноапостоли на светата Црква, бидејќи товарот што тие го носеа врз своите плеќи, беше рамен на оној на светиот апостол Павле, зашто на Бога Му принесуваа цели незнабожечки народи, како благопријатен принос, осветен од Светиот Дух (Рим. 15:16). Од луѓето што пристигнаа во Рим, многумина се одликуваа со свет и богоугоден живот и папата ги удостои со свештенички и ѓаконски чин. Свети Климент, како прв меѓу избраните, со солидно знаење на световните науки, темелно познавање на Светото Писмо и красноречив беседник, високопреосвештениот папа Адриан, без одлагање го ракоположи за свештеник. А великиот Методиј, го постави за епископ Панонски и Моравски, иако тој многу се противеше и одрекуваше, сметајќи се за недостоен.

- Погрешно е - велеше тој, на таков величествен и апостолски престол да се искачи оној, кој е туѓ на делата за таа возвишена дејност. Воодушевен од неговото големото смирение, римскиот првосвештеник говореше: - Не е разумно некој, со дела и достоинство на епископ, да се крие од народот, зашто светилкникот не се става под поклопец, туку на свеќник да им свети на луѓето. И така неговата светост - папата Адријан, го издигна во епископски чин блажениот Методиј и со него го “украси” епископскиот трон.

А Богомудриот Кирил - како вистински философ, “големиот првосвештеник” (Евр.4:14) го повика во “Свјатаја свјатих” (Евр. 9:3), да отслужат заедно света литургија, за да се насити од благодатната светлина и топлина, што зрачеше од него и да се причестат од светиот путир. А нему (на Кирил), како словенскиот народ да му беше последниот од многуте трофеи, во неговиот краток, но изобилно плоден живот. Откако ги создаде буквите и ги преведе писмата, ги изобличи еретичките мудрувања, и величествено и послужи на Божјата Црква, тој беше прибран во рајските палати, што Бог ги приготвил за оние што Го љубат. Но пред тоа Бог му го откри часот на неговата смрт и тој прими монашка схима, што одамна ја посакуваше, но поради своето големо смирение ја одбегнуваше, “како нешто што е над неговите можности”. Откако поживеа во монашко расо десет дена - придодавајќи светлина кон светлината, тој се пресели на небесата кај Христос и ја напушти долината на плачот и населбата на мракот, калта и тињата на земниот живот. Го предаде својот дух на “Богот на духовите” (4 Мој.16,22), а телото, кое уште пред природната смрт го изложуваше на доброволно умртвување, достоинствено и со духовни песни беше погребано - од папата и целиот клир, во храмот на “свети Климент папа римски”. И Премудроста го прими мудрецот, големиот Учител го прими красноречивиот проповедник на Словото, Наставникот на народите го насели крај Себе оној, кој со Евангелска Светлина ги просвети народите.

Мисијата на Свети Методиј Солунски

Методиј, откако се раздели од својот „соработник и сопатник“ - неговиот роден брат и по тело и по дух, жалеше со срцето и душата и доживеа човечко чуство на голема скрушеност и болка, поради љубовта кон него. Но од друга страна, тој чуствуваше голема утеха и радост, поради надежта дека Кирил - сега ослободен од телото, се наоѓа многу поблиску до Бога и е голем молитвен застапник и помошник во неговата учителска дејност. Кога дојде време Методиј да отпатува за Панонија, во своето епископско место, тој за последен пат го целиваше гробот, непрестајно шепотејќи го “омиленото” име (на неговиот брат), големиот рамноапостол Кирил. Откако ја оплака својата “телесна осаменост” и ја повика на помош силата на братовата молитва, тој - заедно со своите ученици, тргна на пат. Штом пристигна во Моравија (Панонија), Богоносниот Методиј веднаш започна да ја извршува епископската должност, пројавувајќи ги сите оние белези со кои апостол Павле го опиша ликот на епископот (1Тим. 3: 1-7). Надминувајќи ги сите со своите дела, тој не го закопа подарениот талант (Мат. 25:25), ниту го фрли бисерот пред свињите, ниту пак пројави лично или било какво користољубие, туку сите ги поучуваше на добродетелен живот, подеднакво разделувајќи ги даровите (Лук. 12:42), од благодатната ризница на неговата света душа, полна со евангелски богатства.

Тој уште пред да стане епископ, “работел на учителското слово”, без да се изложува на опасност за него. Не требаше ли сега, кога му се довери ова должност и го прими “залогот” за неа, да почне непрекинато и уште поревносно да се грижи за Божественото Слово, што за него представуваше поголема сладост и од медената пита, а го знаеше и тоа дека “ќе биде казнета устата на апостолот што не проповеда” (1Кор. 9:16). Тој секој ден ги поучуваше и ги упатуваше кон Божјите заповеди, не само кнезот Ростислав, туку и управникот на цела Панонија, по име Коцељ. Него, блажениот го советуваше и убедуваше, да се исполни со страв Божји (Пс.118:120) и воден (управуван) од тој страв - “како од узда”, да одбегне секакво зло. Освен тоа, великиот Методиј, постојано со своето слово, го поучуваше и бугарскиот цар Борис, - што (уште) од порано го направи свое духовно чедо и го привлече кон својот јазик. Царот Борис владееше во времето на византискиот цар Михаил и беше човек со здрав ум - наклонет кон благочестието. Во тоа време и неговиот народ почна да го прима светото крштение и да ја спознава вистинската благочестива вера на Троичниот Бог.

Штом видоа дека тие што веруваа се множат и се раѓаат со вода и дух, а имаат потреба од духовна храна, тогаш светите браќа Кирил и Методиј, како што кажавме, ги создадоа буквите и ги преведоа Писмата на словенски јазик, за новородените Божји деца да растат духовно и да ја достигнат мерата на Христовата возраст. Откако се ослободи од скитската заблуда , “народот на словените и бугарите” Го позна вистинскиот Бог - Христос, (Јов. 14:6) и конечно во шестиот час од денот, по благоволението на Оној што ги повика (Гал. 1:15), влезе во Божјиот “виноград” (Мат. 20:1-7). А соединувањето на овој народ кон Божјата Христова Црква, беше во 6377 година од создавањето на светот, или 869 од Раѓањето на Христа. Така великиот Методиј непрестајно им даваше совети на кнезовите, упатувајќи ги кон благочестивиот живот, според чистото црковно учење, и во нивните души, како на царска скапоцена монета, го отпечатуваше чистото Евангелско Слово. Меѓутоа и тогаш имаше луѓе кои што хулеа и ги менуваа преданијата, што нашите отци ѝ ги предадоа на Божјата Црква. Примајќи го лажното учење од Франките - бидејќи тврдеа дека Светиот Дух излегува и од Синот, многумина си наштетија на своите души.

Тогаш светителот се крена против нив, и час со зборовите на Евангелието - час со учењето на светите отци, го изобличи нивното мудрување и ја уништи гордоста и заблудата, што е спротивна на Божјиот разум. Тој мнозина убеди да Му се покорат на Христа (2Кор. 10:4,5) и ги преобрати од лажното кон вистинското учење. Тогаш од неговата уста, “како од голем воден извор”, извираше речта на Словото и поради тоа го нарекуваа “Божја уста”. Поради тоа соборот на верните секојдневно се умножуваше и Божјото слово растеше, како во апостолското време, кога се создаваше Христовата црква, или како што се случи во Давидовото време во стариот завет: “Давидовиот дом се издигнуваше а Сауловиот опаѓаше и крајно се намали”. Победени од силата на Словото на Вистината, наместо да се покаат и да Му се покорат на Евангелското учење, еретиците, вдахновени од таткото на лагата - ѓаволот, злосторнички го измачуваа светителот со безброј лукави дела и искушенија. Така со лукавство го придобија и Светополк, кој по Ростислав стана кнез на Моравија. Тој беше груб и не го разбираше доброто, робуваше на блудот и се валкаше во калта и тињата на нечистите дела.

Исто како што мудруваше основачот на аномејската арес Евномиј, за да привлече кон себе што повеќе заблудени истомисленици, исто така, само во поинакво руво, направи и франкскиот народ. Сѐ да им се разреши на грешниците, да живеат без труд и мака - развратно и нечисто, само да се согласат со нивното изопачено учење. На тој начин тие меѓусебно си разменуваат: едниот - гној, другиот - кал, како достојни за трговија со таква нечистотија, при што и купеното е нечесно и откупот гнасен. Така Светополк, со своето развратно живеење, го помрачи својот ум и воопшто не им обрнуваше внимание на методиевите предупредувања. Напротив, тој кон него се однесуваше како кон непријател, зашто е речено: “Гнасното е благочестие за грешникот”. А какви ли благи зборови не му кажа високопреосвештениот на кнезот? И како ли не го заплашуваше? Правдата му ја докажуваше преку учењето на божествените писма и го советуваше, нив, да ги присвои како извор на животот и спасението. Зашто и самиот Господ учи дека животот се состои во проучувањето на Писмата. Така ни заповеда и големиот пророк Исаија: “да не црпиме вода од блатото на ересите, туку од изворите на спасението”. А за да го заплаши, му зборуваше дека ќе се погуби - и себе си и сите свои поданици, ако се соедини кон еретиците, зашто со тоа ќе стане лесен плен за непријателите. Бесчестието дури и да расцути малку, покасно самото ќе овене, за да се спречи злото. Светителот му прорече на кнезот, дека тоа “самопогубување” - набргу после својата смрт, ќе му се случи и нему и на неговиот народ. И навистина дури Методиј беше меѓу живите, ниту кнезот ја “исповедаше змијата, што како аспидово јајце се гнездеше во неговото срце”, ниту пак Божијото правосудие - во согласност со лукавството на Светополк, го крена својот бич на него. Иако Тоа го држеше својот лак затегнат, сеуште не пушташе стрела во лицето на непријателот, ниту го креваше мечот за удар. Но штом светителот се упокои, веднаш настапи злото. Кнезот ја симна маската на лицемерието, го откри своето бесрамие и како ненаситна блудница, се крена против христијаните, па даде наредба, тие на секаде да се прогонуваат. Тогаш и Бог не чекаше долго, да му отплати на кнезот, за сето зло, што тој го нанесуваше на Неговата Црква. А за тоа нешто подоцна.

Високопреосвештениот Методиј, го извести кнезот за својата смрт, што требаше да настапи по три дена и со тоа последно опоменувачко пророштво, тој сакаше да ги потврди своите многубројни опомени, упатени кон него. Ако исполнетото предскажување го претставува како пророк, тогаш е јасно дека учењето, што тој го проповеда е Боговдахновено - но совеста на Светополк беше до крај помрачена. Пред својата смрт, тој ги собра своите ученици, по примерот на апостол Павле или поточно на самиот Исус Христос и со своите последни зборови, ги упатуваше и утврдуваше, да бидат трудољубиви во евангелските заповеди, спомнувајќи им за “бесценетото наследство”, што е многу поскапо од златото и скапоцените камења, а е подготвено за нивниот подвиг. Тој им рече:

- Чеда мои! Вие знаете колку еретиците се трудат да го наметнат злото, да ги опијат ближните со нивниот отровен пијалок и да Го изопачат Божјото слово, користејќи ги најчесто филосовското мудрување и заплашувањето. Првото за по простите, а второто за плашливите. Но се надевам и се молам, вашите души да бидат добро запазени и од едното и од другото - ниту да бидете привлечени со филосовските препирки и празните лаги, ниту пак да се вознемируваат вашите срца од некаков страв, како што н# учи Светото Евангелие: “И не бојте се од оние што го убиваат телото, а душата не можат да ја убијат; туку бојте се повеќе од Оној, Кој може и душата и телото да ги погуби во пеколот! (Мат.10. 28). Бидејќи вие сте втемелени во “каменот” на апостолското верување и учење, на кој е изградена Црквата, Која што и вратите од пеколот нема да ја надвладеат, како што вети Владиката Христос (Мат. 16: 18). Укрепувајте ги слабите меѓу вас, “да го пазат преданието” (1Тим. 6:20) што го примивте од апостолите и светите отци, за што ќе одговарате на Судниот ден! Ете јас сѐ однапред ви кажав, но ако не ме послушате, станувате учесници во гревот. “Ви сведочам дека сум чист од крвта на сите, бидејќи не пропуштив да ви ја соопштам целокупната волја Божја (Дел.20:26-27)”, и слично на Езекил, како стражар бдеев на својата должност. Со големо внимание пазете на своите срца и срцата на вашите браќа! Зашто низ мрежа од замки ќе минувате и по бедемите на градските зидови ќе врвите. По мојата смрт, “меѓу вас ќе се втурнат лути волци, кои нема да го штедат стадото” (Дел.20:29), за да го повлечат со себе целиот народ во погибел, “но вие спротивставете се со тврда вера!” (Дел.5:9). Бог Отецот, Кој е над сите, и Бог Синот, Кој пред сите векови е роден од Него, и Бог Духот Свети, Кој исходи од Отецот, “да ве упати во секоја вистина” (Јов.16:13) и “да ве представи непорочни чеда Божји, во денот Христов, за моја пофалба” (Фил. 2:15,16).

Откако го рече тоа и многу други нешта, тој го предаде својот дух на “ангелите, кои го чуваа на сите патишта” (Пс. 90:11), за сето време на неговото дваесет и четири годишно архиерејство, - кога со многу труд и мака (2Кор. 11:27), постигна спасение не само за себе, туку и за многу други, зашто деноноќно го правеше тоа, што е полезно за спасение на човечките души. За тоа сведочат многуте свештеници, ѓакони и ипоѓакони - околу двеста на број, што тој и ги остави на својата црква, кога се упокои. Првенци меѓу нив беа светите отци Горазд и Климент. Сепреподобниот Горазд, самиот Методиј во последните денови од својот живот, го постави за Архиепископ Моравски, а блажениот Климент, останувајќи до смртта верен на својот учител, беше еден од главните негови соработници.

Надворешни врски

• ПОХВАЛНО СЛОВО ЗА СВЕТИТЕ И ПРЕСЛАВНИ УЧИТЕЛИ НА СЛОВЕНСКИОТ НАРОД од св. Климент Охридски