Светлино тивка

Светлино тивка (цсл. „Све́те ти́хий“, ст.грч. „Φῶς Ἱλαρόν“, лат. „Lumen Hilare“) е едно од најраните христијански молитвословија од небиблиско потекло кое непрекинато се користи повеќе од 15 века на Вечерната богослужба.

Потекло и авторство

Молитвата „Светлино тивка“ за прв пат е забележана во Апостолските Установи кои датираат од доцниот трет и почетокот на четвртиот век по Христа. Сместена е во збирка на песнопенија за коишто авторот на Установите препорачува да се пеат наутро, навечер, пред јадење и при палењето на светилата. Свети Василиј Велики го спомнал ова молитвословие како дел од живото предание. Уште во негово време (средината и крајот на четвртиот век) оваа молитва се сметала за древна.

Имено, според едно предание, на Гробот Христов во Ерусалим стоело постојано запалено кандило чија светлина ја символизирала живата Христова Светлина. Христијаните се собирале околу Гробот, а химната „Светлино тивка“ се пеела при изнесувањето на свеќа запалена од кандилото на гробот, чијшто пламен ја повикувал Црквата да Го слави Господа воскреснатиот. „Свете тихиј“ е првото целосно песнопение што може да се смета за такво во денешна смисла на зборот. Сочинето е од дванаесет ритмички стихови со по пет, шест, осум, девет, десет и единаесет самогласки.

Се верува дека свети Атиноген, кој се слави на 16 јули според стариот календар, а кој пострадал за време на диоклецијановите прогонства, на патот кон неговото губилиште ја испеал оваа песна. Иконата на којашто е прикажан овој светител ја доловува сцената на еден постар Епископ кој пее додека чека да биде погубен; раката на мачителот, пак, стои парализирана додека свештеномаченикот ја произнесува оваа последна своја молитва. Според неговиот мартириолог, пак, тој бил „стар богослов, кој токму пред да вкуси мачеништво преку оган, испеа радосна песна, чиј запис им го остави на своите ученици“. Најверојатно се работи за епископ кој примил мачеништво заедно со неговите десет ученици во Севастија, Ерменија, околу 305 година по Христа. Св. Марко Ефески, врз основа на едно писмо на св. Василиј Велики упатено кон св. Амфилохиј Икониски, потврдува дека автор на оваа древна химна е св. Атиноген Севастиски.

Во словенските Часослови, пак, „Свете тихиј“ се припишува на св. Софрониј Ерусалимски († 644). Меѓутоа, самиот факт дека химната е присутна во Александрискиот кодекс од V век го потврдува спротивното. Анализата на содржината покажува дека химната во себе содржи христолошки постулати дефинирани до ерата на Вселенските собори.

Текст

• Изворната верзија на новозаветен грчки јазик

Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης ἀθανάτου Πατρός,

οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ,

ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἐσπερινόν,

ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱόν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, Θεόν.

Ἄξιόν σε ἐν πᾶσι καιροῖς ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις,

Υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδούς· διὸ ὁ κόσμος σὲ δοξάζει.

• Црковнословенски превод (со современо руско писмо)

Свете тихий святыя славы, безсмертнаго Отца

небеснаго, святаго блаженнаго, Иисусе Христе:

пришедше на запад солнца, видевше свет вечерний,

поем Отца, Сына, и Святаго Духа, Бога.

Достоин еси во вся времена пет быти гласы преподобными,

Сыне Божий, живот даяй: темже мир Тя славит.

• Латински превод

Iucunda lux tu gloriae, fons luminis de lumine, beate Iesu caelitus a Patre sancto prodiens. Fulgor diei lucidus solisque lumen occidit, et nos ad horam vesperam te confitemur cantico. Laudamus unicum Deum, Patrem potentem, Filium cum Spiritu Paraclito in Trinitas gloria. O digne linguis qui piis lauderis omni tempore, Fili Dei, te saecula vitae datorem personent. Amen.

• Македонски превод

Светлино тивка на светата слава на Бесмртниот Отец, Небесен, Свет, Блажен, Исусе Христе, дојдени до залезот на сонцето, гледајќи ја вечерната светлина, Му пееме на Отецот и Синот и Светиот Дух - Бога. Достоен Си во сите времиња да бидеш пеан од гласовите на преподобните, Сине Божји, Кој живот даваш: затоа светот Те слави.

• Англиски превод

O Gladsome Light of the Holy Glory of the Immortal Father, Heavenly, Holy, Blessed Jesus Christ! Now that we have come to the setting of the sun and behold the light of evening, we praise God Father, Son and Holy Spirit. For meet it is at all times to worship Thee with voices of praise. O Son of God and Giver of Life, therefore all the world doth glorify Thee.

Богослужбена употреба

Химната „Светлино тивка“ се пее на вечерната, во времето на совршување на вечерниот вход, односно входот со кадилница, пред кадењето на олтарот. По неа следи читањето на старозаветните паримии, на што му претходи прокименот, односно читањето на стихот од Псалтирот.

Богословска анализа

Текстот на ова небиблиско молитвословие е со созерцателен карактер. Од светлината на сонцето што заоѓа умот го насочува кон созерцувањето на Христа, Кој е Светлина Незгаслива и Незалезна. Токму Тој е наречен Светлина тивка - Светлина на славата на Бесмртниот Отец Небесен.

Во ова молитвословие нема прозби; тоа е срамежлив и смирен хвалоспев, израз на благодарење на оние што се молат за можноста да Го видат Христа, невечерната светлина и Сонцето на правдата, и тоа токму во моментот кога светот се потопува во ноќна темнина. Во химната се озложени основните моменти од христијанското богословие, и тоа:

• тријадологија - песната се произнесува кон Отецот и Синот и Светиот Дух Бог.
• христологија - Христос е наречен светлина на светата слава на Отецот, во склад со Никејскиот Символ во којшто е наречен Светлина од Светлина.
• еклисиологија - молитвата се принесува не само од името на присутните, туку од името на Црквата („гласовите на преподобните“, т.е. од гласовите на сите светии, не само живи, но и упокоени)
• есхатологија - Христос се воспева „во сите времиња“.